Félagasamtökin Öfgar og Hagsmunasamtök brotaþola boðuðu til kertavöku þann 9. október 2024 til að minnast kvenna sem ganga ekki lengur meðal okkar vegna afleiðinga kynbundis ofbeldis.
Kertavakan var haldin fyrir utan Kvennaskólann í Reykjavík að Fríkirkjuvegi 9 þar sem aðstandendur þolenda og aðgerðasinnar heldu stutt erindi. Þar á meðal var talskona Rótarinnar ásamt Ólöfu Töru stjórnarkonu í Öfgum, Guðnýju S. Bjarnadóttur, nv. formani Vitundar, Drífu Snædal talskonu Stígamóta og Uglu Stefaníu kynjafræðingi og sérfræðingi í málefnum hinsegin fólks.
Hér má lesa framlag talskonu Rótarinnar til Kertavökunnar:
Við erum hingað komnar til að minnast þeirra kvenna og kvára sem hafa misst lífið af völdum kynbundins ofbeldis. Sum hafa misst lífið í beinu framhaldi af alvarlegu ofbeldi, aðrar hafa misst vonina og tekið sitt eigið líf og enn aðrar hafa misst heilsuna, lífsgæðin og fjölda lífsára í kjölfar ofbeldis.
Kynbundið ofbeldi hefur margvísleg áhrif á líf og heilsu og getur valdið líkamlegum skaða, haft áhrif á geðheilsu og hækkað þröskulda að heilbrigðisþjónustu þar sem það hefur áhrif á traust þolenda til þjónustu.
Annar áhættuþáttur er að þegar einu sinni er búið að brjóta gegn fólki eykst hættan á því að verða aftur fyrir ofbeldi. Endurtekin ofbeldisreynsla getur svo haft í för með sér atvinnumissi og fjárhagslegt óöryggi sem aftur hefur áhrif á heilbrigði og lífsgæði sem aftur getur ýtt undir sjálfsvígshugmyndir og tilraunir sem eru fleiri hjá þolendur ofbeldis en öðrum hópum. Þá eru ónefnd áhrif á kyn- og frjósemisheilsu kvenna.
Rótin hefur alla tíð barist fyrir umbótum á þjónustu við konur með vímuefnavanda og konum sem hefur verið ýtt út á jaðar samfélagsins. Síðan árið 2020 höfum við rekið Konukot, neyðarskýli fyrir heimilislausar konur með flóknar og miklar þjónustuþarfir, eins og það er skilgreint. Óhætt er að fullyrða að leiðin í Konukot er iðulega mörkuð ofbeldi og valdaleysi.
Ástæðan fyrir stofnun félagsins var sú kynjablinda sem einkenndi, og einkennir að mörgu leyti enn, málaflokk fólks með vímuefnavanda og tengdan vanda.
Kynjajafnrétti telst til grundvallarmannréttinda og á síðustu árum hefur verið lögð áhersla á kynjajafnrétti þegar kemur að stefnumótun og þjónustu við konur, og þau sem ekki eru karlar, í alþjóðlegri stefnumótun í málefnum fólks með vímuefnavanda. Þetta á við hvort sem er á sviði meðferðar, stefnumótunar eða rannsókna. Rótin hefur kappkostað við að flytja þessa þekkingu til Íslands.
Það er ekki að ástæðulausu þar sem hvert sem litið er þrífst kynjamisrétti og ekki síst í þeim hópum sem búa við skert félagsleg réttindi og stöðu, eins og á meðal fólks í skaðlegri vímuefnaneyslu og heimilislauss fólks.
Á seinni hluta 20. aldar óx þeirri hugmynd mjög ásmegin að vímuefnavandi væri aðallega líkamlegur sjúkdómur, heilasjúkdómur, sem hefði fáa snertifleti við félagslega þætti, þ.m.t. kyn eða kyngervi. Slíkar hugmyndir eru hættulegar fyrir þolendur þar sem þær valda því að sögu þeirra er afneitað og þar með þeirri staðreynd að vímuefnanotkun og að hafa orðið fyrir kynbundnu ofbeldi haldast hönd í hönd.
Meðferðarkerfið hefur síðan meira og minna unnið með þá hugmynd að fólk með vímuefnavanda sé verra en annað fólk og þurfi að bæta sig og verða betri manneskjur vegna persónulegra bresta, sem taldir eru meðfæddir. Í annarri þjónustu eins og heilbrigðisþjónustu er áherslan hins vegar á bætta líðan. Konur sem eiga langa sögu ofbeldis, valdaleysis og vanrækslu hafa margar bognað undan því að fá það verkefni að skrifa niður alla sína bresti eða að fyrirgefa gerendum.
Kynjablint kerfi sem byggt er á þekkingarleysi á þörfum þolenda býður ekki upp á raunhæfar lausnir til að bæta lífslíkur og lífsgæði þolenda. Skýringar á „alkóhólisma“ sem andlegum sjúkdómi, en þó jafnframt ólæknandi heilasjúkdómi, viðhalda úreltum staðalímyndum og viðhalda frekar en storka eðlishyggjuhugmyndum um forréttindi karla. Misrétti sem iðulega hefst upp úr fæðingu mótar tilveru kvenna og kvára sem lifa við afleiðingar kynbundins ofbeldis á öllum stigum lífsins og alvarlegur vímuefnavandi er iðulega afleiðing þess.
Nefnd Evrópuráðsins um ofbeldi gegn konum og heimilisofbeldi (GREVIO) sem hefur eftirlit með Istanbúl-sáttmálanum hefur snuprað íslensk stjórnvöld fyrir það m.a. að konur með vímuefnavanda. sem eru í mestri hættu á að verða fyrir ofbeldi, hafi ekki aðgang að kvennaathvarfi. Það virðist þó lítið að gerast í því máli.
Í Konukoti höfum við unnið að því að vinna gegn refsihyggjunni, sem er oft ómeðvituð, en einkennt hefur þjónustu við jaðarsettar konur, og gerir enn. Ég ætla að enda þetta tal á að vitna í gest í Konukoti sem sagði við starfskonu:
„Þú þarft ekki að refsa mér, það er búið að refsa mér síðan ég fæddist.“