Kenningum um falskar minningar beitt á Íslandi

by Rótin félag um málefni kvenna | 11.10.2020 | Grein

Í fyrri grein okkar um falskar minningar röktum við hvernig kenningar Elizbeth Loftus hafa verið notaðar í þeim tilgangi að draga úr trúverðugleika frásagna um kynferðisbrot gegn börnum og að verja þá sem fremja brotin. Við sögðum frá því að Loftus hafi verið sérfræðivitni verjenda í málum gegn einstaklingum sem sakaðir eru um kynferðisbrot eins og til dæmis O. J. Simpson, Ted Bundy og Harvey Weinstein. Hingað til virðist ekki hafa verið skrifað um kenningar Loftus á þann gagnrýna hátt sem þeim ber hér á landi. Spurningin er hvort að kenningar hennar eru kenndar í háskólum landsins án fyrirvara og hvort þær eru ríkjandi kennivald í íslenskum stofnunum? Í hinu fræga „biskupsmáli“ voru þær með markvissum og skipulegum hætti notaðar til varnar biskupnum.

„Biskupsmálið“ hið síðara

Í ágúst síðastliðnum var áratugur síðan DV birti fyrst allra fjölmiðla fréttir af því að dóttir Ólafs Skúlasonar hefði óskað eftir áheyrn kirkjuráðs til að greina frá kynferðisofbeldi hans gegn sér. Það var Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir sem vann fréttina og fyrirsögnin var Kirkjan leynir bréfi biskupsdóttur[1]. Umrætt bréf sendi biskupsdóttirin, Guðrún Ebba, annar höfundur þessarar greinar, á vormánuðum árið 2009. Hún hafði stutt Sigrúnu Pálínu Ingvarsdóttur til að fá áheyrn kirkjuráðs vegna ásakana hennar um að Ólafur Skúlason hefði beitt hana kynferðisofbeldi. Sá hluti „biskupsmálsins“ var áberandi í fjölmiðlum undir lok síðustu aldar en fyrsta fréttin af því birtist í DV í febrúar árið 1996.[2] Í frétt Ingibjargar Daggar um bréfið kemur fram að því hafi verið stungið ofan í skúffu. Hún varð hins vegar til þess að í kjölfarið varð kirkjuráð við beiðni Guðrúnar Ebbu nánast þegar í stað. (more…)

Falskar minningar eða falskar kenningar?

by Rótin félag um málefni kvenna | 10.10.2020 | Grein

Bandaríski sálfræðiprófessorinn Elisabeth Loftus er einn þekktasti sérfræðingur heims í minnisrannsóknum og upphafsmanneskja kenninga um ‚falskar minningar‘. Loftus birti rannsóknarniðurstöður á áttunda áratugnum sem bentu til þess að auðvelt væri að hafa áhrif á og búa til minningar um atburði sem aldrei áttu sér stað og brengla minni vitna.[i] Styr hefur staðið um kenningar Loftus frá upphafi ferils hennar og því fer fjarri að einhugur sé um framlag hennar til vísindanna.

Aðferðafræðilegar takmarkanir

Minningum er almennt skipt upp í tegundir og þau ferli sem eiga sér stað eftir tegundum eru mismunandi. Þannig kalla ævisögulegar minningar, sem fela í sér persónulega upplifun, á aðra hugræna ferla en táknminni sem felur frekar í sér lærða þekkingu og huglægan skilning. Þegar hin ævisögulega reynsla er tengd áfalli eru miklar líkur á að það hafi áhrif á minni og sumir áfallasérfræðingar halda því fram að áfallaminni sé í grundvallaratriðum ólíkt frásagnarminninu og tengist frekar skynhreyfiþáttum en að vera yrt.[ii]

Minnisrannsóknir sem gerðar voru á níunda áratugnum[iii] sýndu að verulegar takmarkanir væru á aðferðafræði Loftus, bæði siðferðilega[iv] og aðferðafræðilega. Þátttakendur voru einsleitur hópur stúdenta, þær voru allar framkvæmdar á tilraunastofu og fólu ekki í sér áhorf á raunverulega atburði heldur áhorf á myndbönd. Áhrif atburðanna á tilfinningar vitnanna voru því allt önnur og minni en ef þau hefðu orðið vitni að raunverulegum atburðum. Gagnrýnendur benda á að Loftus dragi of víðtækar ályktanir um hvernig hægt sé að hafa áhrif á minni. (more…)